Έλαβα αυτό το γράμμα ένα απόγευμα που καθόμουν στο γραφείο μου στα κεντρικά των Νέων του Βελγίου: «Αγαπητέ Johnny Plunders, μου έχεις υποσχεθεί ότι θα γράψεις για το καυτό θέμα της ορθογραφίας εδώ και 6 μήνες. Δεν είναι κατάσταση αυτή. Έρχομαι στο γραφείο σου να ρίξω πορτοκαλάδα στο πληκτρολόγιό σου. Με εκτίμηση, Jimmy Glass».
Έπειτα από τέτοια ανταπόκριση στη στήλη της Παραγλωσσολογίας πώς μπορεί να αρνηθεί κανείς το αίτημα ενός αναγνώστη. Εξάλλου το να βλέπεις έναν τομέα της επιστήμης να προκαλεί τέτοια πάθη είναι τουλάχιστον αξιοσημείωτο. Φίλε Jimmy Glass. Ο λόγος που δεν ανάπτυξα ακόμα αυτό το θέμα ήταν όχι για κάποιον άλλο λόγο, παρά γιατί ήξερα ότι εσύ δεν ήσουν έτοιμος να ακούσεις βαριές αλήθειες. Τώρα όμως ήρθε η ώρα. Ξαναθέτω λοιπόν το ερώτημά σου για να ξεκινήσουμε.
Τι να την κάνουμε τόσο δύσκολη ορθογραφία;
Η απάντηση δεν είναι εύκολη, Jimmy. Υπάρχουν δύο περιπτώσεις ορθογραφίας, αρκετά αντίθετες μεταξύ τους, που μπορούμε να αναλύσουμε προκειμένου να διαλευκάνουμε το ζήτημα. Η μία είναι η ιστορική ορθογραφία, αυτή δηλαδή που χρησιμοποιούμε τώρα, και η άλλη είναι η εντελώς απλοποιημένη, αυτή δηλαδή που θα μπορούσε να έχει μια απόλυτη αντιστοιχία ένα προς ένα με τους φθόγγους της Ελληνικής.
Αυτό θα μας βοηθήσει να έχουμε στο μυαλό μας είναι ότι η γραφή στη βασική της λειτουργία είναι καταγραφή και αντανάκλαση του προφορικού λόγου. Όταν γεννιέται ένας άνθρωπος μαθαίνει τον κώδικα της προφορικής γλώσσας αρκετά εύκολα και αρκετά νωρίς στη ζωή του, ενώ μπορεί να γεράσει και να μην έχει μάθει να γράφει, πράγμα που μπορεί να γίνει ενοχλητικό, αλλά σίγουρα δεν τον καθιστά εντελώς δυσλειτουργικό σε ένα κοινωνικό σύνολο, για να μην πω ότι δεν τον αναγκάζει σε μια άλογη ύπαρξη. Ως κωδικοποίηση λοιπόν του προφορικού λόγου, η γραφή θα έπρεπε να είναι όσο οικονομική και πρακτική γίνεται. Ο πιο λογικός τρόπος να γίνει αυτό είναι κάθε ήχος που βγάζουμε από το στόμα μας να έχει ένα γράμμα να τον συμβολίζει. Ο φθόγγος │a│ δηλαδή να γράφεται μόνο με άλφα, ο φθόγγος │k│ μόνο με κάππα, και ούτω καθεξής. Στα νέα ελληνικά είμαστε αρκετά κοντά σε αυτό, αλλά όχι και πάρα πολύ κοντά. Υπάρχουν δύο τρόποι να γράφουμε το │e│ (ε, αι), και πέντε τρόποι να γράφουμε το │i│ (ι, υ, η, οι, ει), ενώ δεν έχουμε ένα γράμμα για το │u│ (ου) αλλά δύο. Επίσης, το αλλά προφέρεται σαν να έχει ένα λάμδα, και το ήττα σαν να έχει ένα ταυ (όχι στην κυπριακή διάλεκτο, καλό;). Με λίγα λόγια Jimmy, όχι, σε πρώτο επίπεδο η ιστορική ορθογραφία δε βοηθάει και πολύ, και ναι, η απλοποιημένη ορθογραφία θα είχε πολύ περισσότερο νόημα να χρησιμοποιείται.
Ωραίο κομματάκι της όλης συζήτησης είναι ότι στα γεννοφάσκια της αυτή η ορθογραφία μια χαρά σχέση ένα προς ένα είχε με τη γλώσσα που κατέγραφε. Ρώτα οποιονδήποτε φιλόλογο και θα στα πει καλύτερα από μένα Jimmy. Το ωμέγα λεγόταν έτσι γιατί ήταν φθόγγος │o│ που προφερόταν σε διπλάσιο χρόνο από το όμικρον, γι’ αυτό και είχαμε δύο γράμματα για το │o│. Κάτι ανάλογο συνέβαινε και με όλες τις τωρινές βερζιόν του │i│: γράφονταν αλλιώς γιατί προφέρονταν αλλιώς, πολύ αλλιώς.
Άρα τι τη θέλουμε την ιστορική ορθογραφία; Η απάντηση Jimmy είναι στο «ιστορική». Θα στο θέσω και με όρους που καταλαβαίνεις γιατί είσαι και λίγο ούγκανος. Αν αύριο ο Παναθηναϊκός χρεοκοπούσε, θα έβρισκε κάθε τρόπο τη επόμενη μέρα να ονομαστεί πάλι Παναθηναϊκός, για να μην αποξενώσει τον κόσμο του και για να μην αποσυνδεθεί από αυτήν την ένδοξη ιστορία που μας τσαμπουνάς ότι έχει από το 1908. Έστω και αν αποτελούνταν από τον ίδιο πρόεδρο, τον ίδιο προπονητή, τους ίδιους παίχτες, το όνομα θα ήταν πιο σημαντικό από όλους όσους στην πραγματικότητα είναι η ουσία του πράγματος.
Σε επίπεδο γλώσσας αυτό εφαρμόζεται κάπως έτσι. Είμαστε μια χώρα που στο μεγάλο της σύνολο χαίρεται που μιλάει ελληνικά, είτε γιατί έχει έτσι μια χαλασμένη εικόνα εθνισμού/εθνικισμού, είτε γιατί απλά είναι η γλώσσα που άκουγε παραμύθια από τη γιαγιά του, είτε γιατί αρέσκεται στο να πηγαίνει στο εξωτερικό και να της μιλάνε για Σωκράτη και Ιπποκράτη με ενθουσιασμό, είτε γιατί θέλει απλά να γκρινιάζει για την «καταστροφή» της από τα Αγγλικά κι άλλα τέτοια γραφικά. Κυρίως όμως, είμαστε μια χώρα που για να μην πέσει εντελώς στην καταθλιψάρα για τα χάλια της θέλει να σκέφτεται ότι «Κάποτε ήμασταν άρχοντες, κάποτε φτιάχναμε superfood βιονικά βελανίδια σε γραμμή παραγωγής με πυρηνική ενέργεια ενώ οι άλλοι απλά ανέβαιναν στη βελανιδιά και τα μάζευαν από κλαδί σε κλαδί». Με άλλα λόγια, έχουμε μια αντίληψη ότι ό,τι θαυμαστό σε παγκόσμιο επίπεδο έχουμε κάνει, συνέβη το νωρίτερο πριν περίπου δυόμιση χιλιετίες. Και θέλουμε να έχουμε μια αίσθηση συνέχειας με τους λεγόμενους αρχαίους μας προγόνους, η οποία συνέχεια έχει πολλά να κάνει με το πώς γράφουμε τη γλώσσα μας. Γιατί όταν βλέπουμε στο Θουκυδίδη να αναφέρει τη λέξη «ποτήριον» με αυτόν ακριβώς τον τρόπο επιβεβαιωνόμαστε ότι κάτι έχουμε κάνει κι εμείς σαν λαός, έστω κι αν αυτό το κάτι το έκαναν άνθρωποι περίπου 18.000 γενιές πίσω, που αν τους πετυχαίναμε στο δρόμο δε θα τους καταλαβαίναμε ενώ αυτοί θα μας κορόιδευαν που μπαζώσαμε τον Ιλισό.
Αν είσαι υπέρ της λογικής αλλά και της γενικευμένης κατάθλιψης μπορείς να υποστηρίζεις την απλοποιημένη ορθογραφία Jimmy. Αν ήμασταν αυτήν τη στιγμή ένα κράτος κι ένας λαός που στη σημερινή εποχή έχει σώας τας φρένας κι έχει οτιδήποτε να επιδείξει σε παγκόσμια κλίμακα κι εγώ θα το υποστήριζα. Μέχρι όμως να καταφέρει ο τάδε από το ΑΠΘ να γιατρέψει τον καρκίνο λέω να συνεχίσω να γράφω έτσι, για τη συμπαράσταση.
Τα Νέα του Βελγίου 
bράβο jόνι! ορέο κίμενο! αλά έχι λίγο μορέ αφτό τu περασμένu μεγαλίu.
πιστέβο ότι ακόμα κε να ίχαμε ένα κάρο επιτέβγματα να δίξuμε, πάλι την ίδια γαμορθογραφία θα ίχαμε.
εν πάσι περιπτόσι, τα πιρινικά βελανίδια είναι σúπερ κόνσεπτ!
Σε εφχαριστο πεgασυς jιαρ! Χερομε πυ συ αρεσε. Μονο αφτο εχο να πο ομος, αν ινε να απλοπιισις, τυς τονυς τι τυς θες;
Οσο για το τελικο σιγμα, ασε αφτο δεν κοβετε.
ένα προσ ένα!
Το κσερο αλα δεν κοβετε!
για τuσ τόνuσ λέο…
Δε θα την ανοίξω την κουβέντα πολύ, αλλά επειδή δεν αντέχω θα το πω: δυστυχώς δεν έχουμε μόνο στην Ελλάδα στρεβλωμένη αντίληψη και μανιασμένη ανάγκη πιστοποιημένης συνέχειας με τους προγόνους. Το ίδιο, λίγο ως πολύ, κάνουν και τα υπόλοια κράτη-έθνη. Πχ Αγγλία -άλλα γράφουν, άλλα λένε. Είναι νομίζω συνηθισμένο πως με παραπάνω από έναν τρόπους τα εθνικά κράτη προσπαθούν να επιβάλλουν μια αδιάλειπτη αίσθηση συνέχειας. Και δυστυχώς αυτό όχι για να αναδείξουν τις , όντως, υπάρχουσες διαχρονικές πολιτισμικές συγγένειες ανάμεσα σε ανθρώπους που κατοίκησαν ανά τους αιώνες την ίδια γεωγραφική περιοχή αλλά για να επιβάλλουν την αναγκαία για αυτά ομοιογένεια. Τα εθνικά κράτη δεν αντέχουν διαφοροποιήσεις: μία θρησκεία, μια γλώσσα, μία ιστορία. Η ιστορική ορθογραφία, που από μόνη της προσωπικά δεν με πειράζει, είναι άλλο ένα βέλος στην φαρέτρα της ανάγκης της (συχνά βίαιης) ανάγκης για απόλυτη ομοιογένεια και αίσθηση κοινής, απόλυτα κοινής ταυτότητας των πολιτών τους.
Πολύ σωστά το θέτεις Jorn, και είναι απόλυτα φυσικό να μην έχουμε εμείς μόνοι μας το «πρόβλημα». Και ναι, το μοντέλο σύμφωνα με το οποίο αναπτύχθηκαν τα έθνη-κράτη ήθελαν το καθένα να είναι σαφώς διαφορετικό σε σχέση με τα άλλα, και σαφώς ομοιογενές, προκειμένου να υποστηρίξει την ύπαρξή του.
Οκ ως εδώ, αλλά η διαφορετική πορεία της κάθε γλώσσας προσθέτει παραμέτρους στην κάθε περίπτωση που αλλάζει το πράμα με τα μπούνια. Τα αγγλικά για παράδειγμα συνδέουν την ορθογραφία τους με πολύ αργότερο στάδιο της ιστορίας τους, και δεν επενδύουν τόσα σε αυτη εν είδει ψυχοθεραπείας. Το πρόβλημά τους με λίγα λόγια δε συνδέεται με ένα δίπολο ένδοξο παρελθόν-απόλυτη απραξία του παρόντος. Δε χρειάζονται δηλαδή τόσο πολύ να πειστούν να κάνουν σήμερα ωραία και θαυμαστά, γιατί να, αν έχεις πάει Λονδίνο καταλαβαίνεις. Τα ίδια περίπου ισχύουν και για Γαλλία, Γερμανία, κτλ.
Οι Βρετανοί με ποια εποχή συνδέουν την ιστορική τους ορθογραφία; Με ένα πρόσφατο παρελθόν; Γιατί το θέμα της διατήρησης μιας ιστορική ορθογραφίας σίγουρα έχει να κάνει με κάποια αναγωγή στο παρελθόν, στις ρίζες. Και φαντάζομαι ότι τις έχουν περί πολλού -αλλιώς θα τις άλλαζαν.
Όπως οι Νεότουρκοι επί Κεμάλ άλλαξαν το αλφάβητό τους καθώς θεωρουσαν ότι είναι υπόλειμα της σαπιας ή σαπισμένης πια -κατά τα δικά τους κριτήρια τουλάχιστον- Οθωμανικής αυτοκρατορίας.
Προφανώς θα υπάρχουν χιλιάδες παράμετροι τους οποίους αγνοώ -όπως πιθανόν και δομικοί παράγοντες γλωσσολογικής υφής που αγνοώ τελείως- αλλά μου δίνεται η αίσθηση πως οι ιστορικοί παράγοντες, είτε το εθνικό κράτος είναι σε άνοδο -βλέπε Γερμανία, είτε σε πτώση – βλέπε την Αυτοκρατορία της Μεγάλης Βρετανίας που έχει συρρικνωθεί σε έναν μεσαίου μεγέθους γεωπολιτικό παίκτη-, είτε σε διάλυση -βλέπε Ελλάδα-, λειτουργούν με παρόμοιο τρόπο: είτε έχουμε λαμπρό παρόν είτε όχι, οφείλουμε ως εθνικα κρατη να νιωθουμε υπερήφανα και για το παρελθόν μας.
Νομίζω ότι είναι κομβικό σημείο στη συλλογική ανάγνωση του εαυτού τους. Όπως και κάθε πολειτιακού μορφώματος τελικά.
Θα ήθελα παρακαλώ μια αναφορά στις διάφορες τοπικές προφορές και πως αυτές εξακολουθούν να υπάρχουν μετά και την επιβολής της ιστορικής ορθογραφίας. Αν εξαιρέσεις τους Κύπριους οι οποίοι στα φόρουμ και στα τσατ μεταγράφουν 100% τον συμπαθέστατα κωμικό τους λόγο.
Παρένθεση: έχει κανείς το ίδιο χόμπι με μένα να προσπαθεί να διαβάσει τι διάολο γράφουν οι διάφορες αρχαίες επιγραφές στα μουσεία; Όπως και να το κάνουμε είναι ωραία. Επίσης μια φορά στο βρεττανικό μουσείο συλλάβιζα τη στήλη της ροζέττας και όπως και να το κάνουμε ένιωσα λίγο ιλουμινάτι.
Κλείνω μεταφέροντας παρατήρηση φίλου Αγγλο-Ιρανού προ δεκαετίας όπου ανέλυε ότι στο Ιράν αντί να κοιτάξουν να προκόψουν ασχολούνται ακόμα με την Περσική αυτοκρατορία και τα μεγαλεία της.
Καταπληκτική η παρατήρηση Orestis82, και δένει με την παρατήρηση του Jorn απο πάνω ότι δεν είμαστε οι μόνοι που έχουμε το πρόβλημα.
Όσο για τις τοπικές προφορές, αυτό είναι λίγο ένα άλλο θέμα, που έχει να κάνει όχι τόσο με την ορθογραφία, αλλά με το διαλεκτικο ρατσισμό που λέει ότι η «επισημη γλώσσα», δηλαδή η γλώσσα της πρωτεύουσας και άρα αυτή που διδάσκεται στα σχολεία θεωρείται ανώτερη. Έχει να κάνει και με την έννοια του εθνικισμού όπως διαμορφώθηκε στα μέσα/τέλη του 19ου αιώνα. Θύμισέ μου να σου προτέινω ένα σχετικό Hobsbawm για περαιτέρω ανάλυση.
Όσο για την ορθογραφία την ίδια, μιλούσα με μια Κύπρια φιλόλογο και μου έλεγε ότι η μπάλα (το παιχνίδι) λέγεται «μάππα» στα κυπριακα, και όταν τη ρώτησα πώς γράφεται μου είπε ότι τα κυπριακά δεν γράφονται, γιατί όταν είναι να γράψουν το γυρίζουν στα Ελλαδίτικα. Φαντάζομαι ότι κάπως έτσι προσπερνούν το πρόβλημα και οι υπόλοιπες διάλεκτοι, παρόλο που το όλο πράμα ενέχει μια παραδοχή ότι η διάλεκτός τους είναι κάπως «κατώτερη».
Υποστηρικτές της ιστορικής ορθογραφίας ενωθείτε! Εξαιρετικός ο παραλληλισμός με τον Παναθηναϊκό, επίκληση στο συναίσθημα του κάθε πικραμένου οπαδού. Σίγουρα θα δάκρυσε ο Jimmy Glass – για διάφορους λόγους βέβαια.
Καμνιά [sic] φορά θέλω να τον βλέπω να δακρύζει Evin rude.
O Jimmy Glass δακρύζει μόνο όταν μπαίνει κάτι στο μάτι του.
Πρώτα απ’ όλα να πω ότι αυτό το κείμενο το έχω ζητήσει κοντά έναν χρόνο τώρα, όχι έξι μήνες. Αυτό το λέω έτσι, δεν έχει καμία σημασία.
Το πρόβλημά μου με την ορθογραφία μας είναι ότι είναι υπερβολικά δύσκολη ενώ θα έπρεπε να είναι υπερβολικά εύκολη. Εγώ προσωπικά, που τέλος πάντων ασχολούμαι αρκετά με την γλώσσα και την γραφή, έχω πολύ συχνά προβλήματα με το πώς γράφεται μια λέξη. Και μου φαίνεται απαράδεκτο. Φαντάζομαι μερικά εκατομμύρια Έλληνες που έχουν λιγότερη επαφή με τον γραπτό λόγο θα έχουν και περισσότερα προβλήματα όταν χρειάζεται να γράψουν κάτι. Το βλέπουμε σε χειρόγραφες πινακίδες, σε σημειώματα σε πολυκατοικίες, σε ραβασάκια (;), σε μέιλ, στο φέισμπουκ κτλπ. Η ζωή μας γίνεται πιο δύσκολη και δεν ήταν να πεις ότι δεν είχαμε άλλα προβλήματα. Οταν θέλω να γράψω κάτι δεν μπορώ ούτε να σκέφτομαι την προέλευση της λέξης, ούτε την εξαίρεση στην οποία ανήκει, ούτε ότι όλα τα εις κάτι γράφονται έτσι, ούτε τίποτα. Ούτε μπορώ να γράφω λάθος. Το πώς γράφεται κάτι πρέπει να είναι αυτονόητο. Αυτή είναι η άποψή μου. Ενα εργαλείο καθημερινής χρήσης.
Δεν ξέρω πώς γίνεται αυτό, δεν ξέρω αν απαιτείται πλήρης απλοποίηση ή κάτι άλλο. Πιο πάνω ανέφερε ο Jorn τα αγγλικά. Φυσικά, ισχύει το ίδιο. Υπάρχει όμως και το παράδειγμα των ισπανικών, όπου γράφεις ό,τι ακούς. Δεν υπάρχει περίπτωση να κάνεις ορθογραφικό λάθος, δεν γίνεται.
Το θέμα της ιστορικότητας με αφήνει αδιάφορο. Πολύ μου αρέσει η ιστορία μας, αλλά δεν χρειάζομαι 5 διαφορετικά | i | για να το καταλάβω. Αλλά το δέχομαι ότι για αρκετούς ανθρώπους μπορεί να είναι απαραίτητο να μην χαθεί η σύνδεση. Αν λοιπόν θέλουμε να μην αφήσουμε την ορθογραφία μας να χαθεί, μπορούμε να την διδασκόμαστε σε ακαδημαϊκό επίπεδο. Οπως μαθαίνουμε αρχαία, όπως μαθαίνουμε λατινικά, όπως μαθαίνουμε ιστορία. Και όταν βγαίνουμε από την τάξη, θα γράφουμε σαν άνθρωποι.
Jimmy τα λες πολύ ωραία. Το καταλαβαίνεις βέβαια ότι λέμε το ίδιο πράγμα, και ότι απλά στο τέλος διαλέγουμε διαφορετική πλευρά, έτσι; Γιατί νομίζω ότι ούτε συ θέλεις να κλαίνε οι παππούδες και οι γιαγιάδες μας που θα δουν άλλο ένα πράγμα να τους γίνεται ξένο και να χάνουν άλλο ένα επιχείρημα υπέρ της «εθνικής τους υπερηφάνειας», ούτε γω θέλω να ταλαιπωρούμαστε με ένα σύστημα ορθογραφίας δυσλειτουργικό που κάνει ακόμα και τους πιο σκληρούς να δυσκολεύονται μπροστά σε ένα «διορία» και ένα «παρεμπιπτόντως», και να καταφέρνει να δημιουργεί άσχετες πηγές ρατσισμού προς αυτούς που δεν είχαν γαρίδα το μάτι την ώρα της γλώσσας προκειμένου να μη χάσουν καμία λεπτομέρεια.
Και από τις δύο πλευρές κατι χάνεις και κάτι κερδίζεις. Κι εσύ διάλεξες την άλλη πλευρά. Δεκτό. Αλλά να ξέρεις θα σε φωνάζω Jimmy Glass ο Άσπλαχνος από δω και πέρα.
Αν το θέμα είναι να διαλέξω «λυπημένες γιαγιάδες» ή «εύκολη ορθογραφία» δεν θα δυσκολευτώ ούτε λεπτό. Σε τριάντα χρόνια, οι επόμενες γιαγιάδες (γνωστές και ως «γιαγιάδες του μέλλοντος») θα έχουν κερδίσει το να γράφουν χωρίς κόπο.
Δεν υπάρχει έτσι κι αλλιώς μια τάση στην Ελλάδα για απλοποίηση της γραφής και της γλώσσας; Δεν είμαι σίγουρος για τη σειρά των γεγονότων, αλλά υπήρξε το κίνημα των δημοτικιστών και μετά έφυγαν δασείες περισπωμένες και λοιπά πνεύματα, ίσως να υπήρξαν και άλλα «κινήματα» που αγνοώ. Σήμερα πάντως βλέπουμε χρόνο με το χρόνο λέξεις να απλοποιούνται μια-μία, προς μεγάλη λύπη της feline που βλέπει το αυγό να γίνεται αβγδ.
Δεν ξέρω αν υπάρχει χώρος για ένα ακόμα μεγάλο κίνημα, αλλά πιστεύω ότι αφού πλέον η γραφή έχει γίνει κτήμα όλων, και ειδικά των παιδιών μέσω υπολογιστών και κινητών, θα δούμε σίγουρα και άλλες απλοποιήσεις. ετσι π λς jimmy.
Συμφωνώ! Εμένα νομίζω αν μου έλειπε κάτι, θα ήταν τα γράμματα που θα χαθούν σαν οντότητες (η, ω, υ/εκτός αν γινόταν το «ου»), αλλά ντάξει… και το αισθητικό αποτέλεσμα στο γραπτό, αλλά αυτό το τελευταίο μπορεί να είναι και μόνο θέμα συνήθειας.
(Για κάποιο λόγο μου αρέσει ιδιαίτερα ο τίτλος του άρθρου, σε σχέση με το κείμενο, που έχει μόνο τα απλά γράμματα!)