Ραντεβού το 2666

Οταν το ξεκίνησα, το αντιμετώπιζα ως μια τεράστια αναγνωστική πρόκληση, ξέροντας ότι δεν αποκλείεται καθόλου, κάπου στα μισά ή και νωρίτερα, να το παρατήσω. Ομολογώ ότι η πάγια τάση μου είναι να αποφεύγω τους Λατινοαμερικάνους καθώς σπάνια μου ταιριάζουν και ίσως να μην είχα αγοράσει ποτέ το 2666 αν δεν είχε γίνει λίγο hype από δω κι από κει. Ωστόσο, σύντομα αποδείχτηκε ότι ο Ρομπέρτο Μπολάνιο δένει ένα καρότο μπροστά απ’ τον αναγνώστη του 2666 και τον αναγκάζει να τρέχει επί 1161 σελίδες με ιλιγγιώδη ταχύτητα, με ένα αφύσικο αναγνωστικό πάθος, με μια προσήλωση και μια αφοσίωση πέρα απ’ τη λογική. Το 2666 δεν είναι ένα δύσπεπτο, πυκνό, συνειρμικό μανιφέστο, αλλά ένα μυθιστόρημα που τρέχει, που σε κάνει να θέλεις να μάθεις τι θα γίνει μετά, ακόμα και αν για να μάθεις θα πρέπει να το διαβάσεις ολόκληρο.

Δυο γρήγορα λόγια για την πλοκή: τέσσερις κριτικοί λογοτεχνίας ψάχνουν τα ίχνη του συγγραφέα Μπένο φον Αρτσιμπόλντι (για τον οποίο σχεδόν κανένας δεν ξέρει την πραγματική του ταυτότητα) και τα ίχνη αυτά θα τους οδηγήσουν στην Σάντα Τερέσα, μια μικρή πόλη του Μεξικό στα σύνορα με τις ΗΠΑ όπου συνεχώς εξαφανίζονται και δολοφονούνται νεαρές γυναίκες. Εκεί θα γνωρίσουν έναν καθηγητή, τον Αμαλφιτάνο, η ζωή του οποίου θα μας απασχολήσει στο δεύτερο μέρος. Στο τρίτο μέρος θα γνωρίσουμε τον Οσκαρ Φέητ, έναν δημοσιογράφο απ’ το Σικάγο που επισκέπτεται την Σάντα Τερέσα για να καλύψει έναν αγώνα μποξ αλλά που, τελικά, του φαίνεται αρκετά πιο ενδιαφέρον θέμα η υπόθεση των δολοφονημένων γυναικών. Στο τέταρτο μέρος θα μάθουμε τα πάντα για αυτές τις δολοφονίες και στο πέμπτο θα μάθουμε τα πάντα για τη ζωή του Αρτσιμπόλντι που οδήγησε τους αρχικούς ήρωες στο Μεξικό.

Αν θα έπρεπε να βρούμε έναν βασικό ήρωα θα λέγαμε ότι αυτός είναι ο Μπεν φον Αρτσιμπόλντι, ο μυστηριώδης συγγραφέας που αναζητούν οι τέσσερις κριτικοί στο πρώτο μέρος. Η αναζήτησή του κινεί την πλοκή, αν και για μεγάλο μέρος του βιβλίου είναι απών, κυρίως επειδή ξέρουμε απ’ την αρχή ότι το καταληκτικό βιβλίο έχει το όνομά του. Θα μπορούσαμε να πούμε όμως ότι ουσιαστικά πρωταγωνίστρια είναι η πόλη Σάντα Τερέσα, ως ο μοναδικός κοινός γεωγραφικός τόπος των πέντε βιβλίων (αν και η πλοκή δεν διαδραματίζεται αποκλειστικά εκεί) ή αν όχι η Σάντα Τερέσα, τότε ο χαώδης και τρομακτικός κόσμος της Λατινικής Αμερικής. Αλλά και αυτό θα ήταν μάλλον μια απρόσεκτη κρίση.

Η πιο νηφάλια άποψη θα έλεγε ότι πρωταγωνιστής είναι ο άνθρωπος (του μεταπολεμικού κυρίως κόσμου), ο Γερμανός, ο Μεξικάνος, ο Ιταλός, ο Αμερικάνος, ο Ισπανός, ο άνθρωπος πέρα από κράτη, ιδιότητες, ηλικίες, τάξη, ιδεολογία. Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου, ο έμπορος ναρκωτικών, ο συγγραφέας, η πόρνη, ο μποξέρ, ο βοηθός του μποξέρ, ο τρελός ζωγράφος που έκοψε το χέρι του, ο εκδότης, ο Ρουμάνος στρατηγός, ο κριτικός λογοτεχνίας, οι εργάτριες, ο αστυνομικός, ο δολοφόνος. Ο άνθρωπος που φέρεται με τον έναν τρόπο και για συγκεκριμένους λόγους σε κάποιο σημείο της γης, την ίδια στιγμή που ένας άλλος φέρεται με διαφορετικούς τρόπους και για άλλους συγκεκριμένους λόγους σε κάποιο άλλο σημείο της γης. Ο άνθρωπος που είναι λογικός και παράλογος, μόνος, ικανός για τα πάντα και ανίκανος για όλα. Ο άνθρωπος που είναι τόσο φριχτά αναλώσιμος. Ο άνθρωπος που έχει μια ιστορία, που είναι τραγική ή υπέροχη, ο άνθρωπος του οποίου η ιστορία μπλέκεται με την ιστορία ενός άλλου ανθρώπου και που, τελικά, ως συμπέρασμα, αν μπορεί να υπάρξει κάτι τέτοιο, το σύνολο αυτών των ιστοριών είναι η ιστορία του κόσμου. Το 2666 είναι ένα μια ιστορία γεμάτη ιστορίες που είναι γεμάτες άλλες ιστορίες και πάει λέγοντας.

Σε όλο το βιβλίο υπάρχει μια εσχατολογική αίσθηση, η πεποίθηση (ή η υπόσχεση) ότι το τέλος έρχεται και αυτό γίνεται σταδιακά, μέσα απ’ το χτίσιμο του βιβλίου και η εντύπωση του θανάτου μας έχει δοθεί πολύ πριν το τέταρτο μέρος, τα Εγκλήματα, όταν και επέρχεται η κορύφωση της ιδέας της φθοράς, μέσα απ’ την κυνική περιγραφή των δολοφονιών των γυναικών στη Σάντα Τερέσα. Ωμός, αποστασιοποιημένος, λεπτομερής, ανατριχιαστικός, ο Μπολάνιο δεν αφήνει τίποτα να πέσει κάτω, πιάνει το στομάχι του αναγνώστη με τα δυο του χέρια και το στύβει με μανία μέχρι που ο πόνος και η απελπισία γίνονται μια ρουτίνα, μια γνώση, μια γνώριμη κατάσταση. Ολα όμως είναι δοσμένα με μια, όπως έγραψα και στην αρχή, αφύσικη ταχύτητα. Θα έλεγε κανείς ότι οι 1164 σελίδες είναι λίγες. Το πόδι είναι καρφωμένο στο γκάζι μέχρι που ξαφνικά ο ρυθμός πέφτει, να πάρεις μια ανάσα και έπειτα συνεχίζει, σε βομβαρδίζει με πληροφορίες, με μηνύματα, με εικόνες. Η μαεστρία της γραφής του είναι κάτι που μεταμορφώνει τον μέσο συγγραφέα σε παιδάκι πρώτης δημοτικού. Το 2666 δεν είναι βιβλίο που παρατάς, που σε κουράζει, που το βαριέσαι. Είναι ένα τονωτικό γεύμα πλούσιο σε μαθήματα ζωής και είναι τελικά ένα αριστούργημα, ένα διαμάντι της λογοτεχνικής ιστορίας, ένας σύγχρονο έπος, μια απόδειξη ότι αν μπορεί να υπάρχει κάτι ολόκληρο ή αψεγάδιαστο σε αυτή τη ζωή, αυτό μπορεί να το προσφέρει η λογοτεχνία. Ενα τέτοιο έργο είναι το 2666, το ψηφιδωτό ολόκληρης της ύπαρξης, που μπαίνει ψηλά ψηλά στο ράφι, δίπλα σε κάποια άλλα βιβλία, κλασικά ή λιγότερο κλασικά, πολύ λίγα όμως, μετρημένα στα δάχτυλα. Το 2666 είναι ωραιότερο από ένα πολύ ωραίο βιβλίο. Είναι κάτι άλλο, περισσότερο από ωραίο.

Α, και κάτι ακόμα. Υπάρχει η άποψη ότι το βιβλίο είναι ανολοκλήρωτο, ότι ο Μπολάνιο πέθανε πριν το τελειώσει. Ως ένα σημείο είναι αυτό ισχύει, αν και οι εκδότες του ισχυρίζονται ότι αυτό που δεν πρόλαβε να κάνει ο Μπολάνιο ήταν ένα τελευταίο «χτένισμα» και δεν θα άλλαζε κάτι σημαντικό όσον αφορά στο τέλος. Προσωπικά μου δίνει την εντύπωση ότι αν ζούσε κι άλλο, θα συνέχιζε να γράφει για πάντα. Αυτό το βιβλίο δεν τελειώνει κάπου, όπως δεν τελειώνει η αφήγηση της ιστορίας του κόσμου. Ο αναγνώστης, φτάνοντας στο τέλος, δεν θέλει να μάθει πια τι γίνεται με τα χιλιάδες ανοιχτά μέτωπα, απλά θέλει να ανοίξει κι άλλα, αφού, σε τελική ανάλυση, το βιβλίο είναι γεμάτο απαντήσεις.